Jaka dieta przy Alzheimerze?

Alzheimer nie zaczyna się od zapomnienia imion – zaczyna się w mitochondriach, w synapsach, w kuchni. Coraz więcej dowodów wskazuje, że to, co jemy, wpływa nie tylko na ryzyko zachorowania, ale też na szybkość postępu choroby. Ten artykuł pokazuje, jak dieta może być realnym narzędziem w walce z chorobą Alzheimera – nie przez cud, tylko przez strategię, liczby i konkretne składniki.

Czego nie jeść przy Alzheimerze? Co pogarsza demencję?

Najbardziej szkodliwe przy Alzheimerze są produkty bogate w tłuszcze trans, cukier rafinowany i konserwanty. Tłuszcze trans, obecne głównie w margarynach, chipsach, ciastkach przemysłowych oraz potrawach typu fast food, nasilają stany zapalne mózgu i podwajają ryzyko przyspieszenia demencji. Dodatkowo czerwone mięso, szczególnie smażone lub grillowane, zawiera duże ilości zaawansowanych produktów glikacji (AGE), które zwiększają stres oksydacyjny i sprzyjają powstawaniu szkodliwych blaszek amyloidowych. Należy także ograniczyć spożycie soli do maksimum 5 gramów dziennie, zwłaszcza przy współwystępujących chorobach układu krążenia, gdyż jej nadmiar podnosi ciśnienie krwi i pogarsza ukrwienie mózgu, co nasila objawy choroby Alzheimera.

Ponadto zdecydowanie unikaj produktów słodzonych syropem glukozowo-fruktozowym, obecnym w napojach gazowanych, słodyczach sklepowych, dżemach oraz produktach śniadaniowych, ponieważ przyczyniają się do insulinooporności i zaostrzenia procesów zapalnych w mózgu. Nawet umiarkowane spożycie alkoholu (więcej niż jedna standardowa dawka dziennie – np. kieliszek wina lub jedno małe piwo) może negatywnie wpłynąć na funkcje poznawcze i przyspieszyć degenerację neuronów. Niewskazane są także produkty z dodatkiem glutaminianu sodu, wzmacniaczy smaku i konserwantów, szczególnie nitrozoamin, które obecne są w wędlinach i konserwach. Składniki te znacznie zwiększają tempo postępu demencji poprzez indukcję procesów zapalnych i neurotoksyczność.

Czego nie jeść przy chorobie Alzheimera – tabela

Jak zahamować rozwój Alzheimera dietą?

Najlepsze rezultaty w hamowaniu rozwoju Alzheimera przynosi dieta MIND (Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay), która łączy cechy diety śródziemnomorskiej oraz DASH. Badanie opublikowane w 2015 roku przez zespół Marthe Morris i Claire Tangney wykazało, że ścisłe przestrzeganie zasad tej diety wiąże się z 53% niższym ryzykiem rozwoju Alzheimera [1] , natomiast osoby stosujące ją umiarkowanie obniżyły ryzyko zachorowania o 35%. W eksperymencie uczestniczyło ponad 900 osób z USA, a obserwacja trwała średnio 4,5 roku. Dieta MIND skupia się głównie na regularnym spożyciu produktów o silnym działaniu neuroprotekcyjnym: zielonych warzyw liściastych (minimum 6 razy w tygodniu), borówek, truskawek oraz orzechów, a także tłustych ryb morskich bogatych w kwasy omega-3, takich jak łosoś i sardynki (zalecane minimum 2 razy w tygodniu).

Dieta MIND zaleca również codzienne spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych (3 porcje dziennie), wykorzystywanie oliwy z oliwek jako głównego źródła tłuszczu oraz regularne spożywanie roślin strączkowych i drobiu (minimum 2 razy w tygodniu). Jednocześnie znacząco ogranicza spożycie czerwonego mięsa (maksymalnie raz w tygodniu), masła (poniżej łyżki dziennie), słodyczy oraz wysoko przetworzonych produktów spożywczych, które nasilają stany zapalne i przyczyniają się do gromadzenia amyloidu beta w mózgu. Ważną rolę odgrywa tu także włączenie przypraw o wysokim potencjale przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym, szczególnie kurkumy, imbiru oraz cynamonu. Dieta ta, stosowana regularnie, przynosi wymierne efekty ochronne dla mózgu, znacznie spowalniając utratę zdolności poznawczych.

Podsumowanie zasad diety MIND (w pigułce):

• Codzienne spożywanie zielonych warzyw liściastych (np. jarmuż, szpinak, sałata).
• Minimum jedna porcja innych warzyw dziennie.
• Owoce jagodowe (borówki, truskawki, jagody) minimum 2 razy w tygodniu.
• Codzienne spożycie pełnoziarnistych produktów zbożowych (chleb razowy, kasze pełnoziarniste, brązowy ryż) – 3 porcje dziennie.
• Spożycie orzechów i nasion każdego dnia (migdały, orzechy włoskie, pestki dyni).
• Rośliny strączkowe (fasola, ciecierzyca, soczewica) co najmniej 3-4 razy w tygodniu.
• Ryby morskie (łosoś, sardynki, śledzie, makrela) minimum 2 razy w tygodniu.
• Drób (gotowany lub pieczony, bez skóry) co najmniej 2 razy w tygodniu.
• Oliwa z oliwek jako główny tłuszcz używany do przygotowywania posiłków.
• Ograniczenie czerwonego mięsa do maksymalnie 1 porcji w tygodniu.
• Ograniczenie masła i margaryn do mniej niż jednej łyżki dziennie.
• Ograniczenie serów żółtych i tłustych nabiałów – spożycie okazjonalne.
• Eliminacja lub bardzo rzadka konsumpcja słodyczy przemysłowych, ciast, chipsów, smażonych potraw i fast foodów.
• Umiarkowane spożycie alkoholu – maksymalnie jedna porcja dziennie (np. kieliszek czerwonego wina) lub całkowita abstynencja.
• Stosowanie przypraw antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych (kurkuma, imbir, cynamon, oregano).
• Ograniczenie spożycia soli do poniżej 5 gramów dziennie.

Dieta w chorobie Alzheimera – przykładowe jadłospisy

Dobór odpowiednich posiłków w chorobie Alzheimera wymaga precyzji – niewłaściwe składniki mogą przyspieszyć degenerację mózgu, a dobrze dobrane spowalniają ją o lata. Jadłospis powinien łączyć zasady żywienia neuroprotekcyjnego z wymaganiami wynikającymi ze stanu ogólnego chorego. Poniżej przedstawiono gotowe propozycje posiłków dostosowanych do najczęstszych ograniczeń współistniejących z demencją.

Dieta w chorobie Alzheimera – przykładowy jadłospis na 1 dzień

Poniższy jadłospis uwzględnia zalecenia diety MIND, wyklucza mięso, jest odpowiedni przy cukrzycy, a także bezpieczny dla osób z niewydolnością nerek i wątroby. Skonstruowany został tak, by posiłki były lekkostrawne, niskosodowe, przeciwzapalne i jednocześnie dostarczały energii oraz składników wspierających funkcje mózgu.

Śniadanie
Owsianka na mleku migdałowym z dodatkiem łyżki siemienia lnianego, garści borówek i łyżeczki cynamonu. Do tego kromka chleba żytniego z pastą z awokado i sezamem.
(źródła błonnika, polifenoli, kwasów omega-3, antyoksydantów)

II śniadanie
Kisiel z nasion chia na bazie mleka roślinnego z dodatkiem malin i 1 łyżeczki erytrolu.
(źródło antocyjanów, lekkostrawne, o niskim indeksie glikemicznym)

Obiad
Zupa krem z cukinii z oliwą z oliwek i koperkiem. Drugie danie: kasza gryczana niepalona, gotowana marchewka i pietruszka, do tego pasta z ciecierzycy z natką i kurkumą.
(źródła magnezu, flawonoidów, roślinnych protein, witamin z grupy B)

Podwieczorek
Jogurt naturalny bez cukru (lub wersja roślinna przy nietolerancji laktozy) z orzechami włoskimi i cynamonem.
(źródło kwasu alfa-liponowego, probiotyków i tłuszczów nienasyconych)

Kolacja
Sałatka z gotowanego brokułu, rukoli i czerwonej soczewicy, z dodatkiem pestek dyni i łyżką oliwy z oliwek. Do tego kromka pieczywa pełnoziarnistego.
(wysoka zawartość kwasu foliowego, witaminy E, cynku i białka roślinnego)

Napój w ciągu dnia
Napary ziołowe (np. melisa, pokrzywa), woda źródlana, zielona herbata (max 1 filiżanka dziennie przy niewydolności nerek).
(nawodnienie, działanie przeciwutleniające, uspokajające)

Ten jadłospis dostarcza około 1700–1900 kcal, zawiera niski ładunek glikemiczny, kontrolowaną ilość sodu (<4 g), ograniczone białko (ok. 0,8 g/kg masy ciała), a jednocześnie obfituje w składniki chroniące układ nerwowy.

Przykładowy jadłospis dla osoby z chorobą Alzheimera i cukrzycą

Ten jadłospis łączy zasady diety MIND z wymaganiami diety cukrzycowej. Uwzględnia niski indeks glikemiczny, stabilizację poziomu glukozy, wysoką zawartość antyoksydantów i składników przeciwzapalnych. Posiłki są lekkostrawne, bez dodatku cukru, bogate w błonnik i zdrowe tłuszcze.

Śniadanie
Kasza jaglana gotowana na wodzie z dodatkiem 1/2 startego jabłka, garści borówek i łyżeczki cynamonu. Do tego napar z melisy.
(źródła flawonoidów, antocyjanów, błonnika i naturalnych polifenoli; niski IG)

II śniadanie
Sałatka z ogórka, awokado i rukoli z dodatkiem łyżki pestek słonecznika i oliwy z oliwek. Do tego 1 kromka chleba żytniego pełnoziarnistego.
(źródło kwasów tłuszczowych jednonienasyconych, witaminy K, potasu i błonnika)

Obiad
Zupa krem z brokułu i selera z dodatkiem koperku i 1 łyżeczką oliwy. Drugie danie: komosa ryżowa, gotowane warzywa (marchew, cukinia, kalafior) oraz pasta z fasoli białej z czosnkiem i natką.
(niskoglikemiczne źródła białka, błonnika i magnezu; regulacja poziomu glukozy i ochrona neuronów)

Podwieczorek
Jogurt naturalny bez cukru (lub roślinny) z łyżką zmielonych siemion lnianych i 5 orzechami włoskimi.
(źródło kwasów omega-3, białka i lignanów wspierających pracę mózgu oraz kontrolę glikemii)

Kolacja
Sałatka z czerwonej soczewicy, gotowanego buraka, rukoli i pestek dyni z dodatkiem łyżeczki oliwy i octu jabłkowego. Do tego kromka chleba gryczanego.
(niski indeks glikemiczny, wysoka zawartość kwasu foliowego, żelaza i antyoksydantów)

Napój w ciągu dnia
Zioła wspierające trawienie i stabilizujące glikemię: pokrzywa, czystek, liść morwy białej (maks. 2 filiżanki dziennie). Woda źródlana – minimum 1,5 litra dziennie.
(nawodnienie, regulacja metabolizmu glukozy, działanie przeciwzapalne)

Ten jadłospis dostarcza ok. 1800 kcal, stabilizuje poziom glukozy, unika skoków insulinowych, zapewnia równowagę elektrolitową i wspiera funkcje poznawcze. Zawartość błonnika: 28–32 g, IG wszystkich posiłków: niski lub bardzo niski.

Przykładowy jadłospis dla osoby z chorobą Alzheimera na diecie nerkowej

Ten jadłospis został opracowany zgodnie z zasadami diety MIND oraz wymogami diety nerkowej: ogranicza potas, fosfor i sód, kontroluje ilość białka (około 0,6–0,8 g/kg mc) i jednocześnie dostarcza składników wspierających funkcje poznawcze. Posiłki są lekkostrawne, bez dodatku cukru i wysokopotasowych warzyw oraz owoców.

Śniadanie
Ryż biały gotowany na wodzie z dodatkiem 1/2 gruszki i łyżeczki cynamonu. Do tego pieczywo pszenne z pastą z gotowanej dyni z dodatkiem oliwy z oliwek.
(źródła energii, przeciwutleniaczy, niska zawartość potasu i fosforu)

II śniadanie
Galaretka domowa z herbaty rooibos i malin (ok. 5 sztuk), lekko dosłodzona erytrolem. Napar z mięty.
(niski fosfor, działanie przeciwzapalne, łagodny dla układu pokarmowego i nerek)

Obiad
Zupa krem z białej marchewki i pora (gotowana na wodzie, bez bulionu warzywnego), z dodatkiem łyżeczki oliwy. Drugie danie: kasza manna, gotowane plastry cukinii i dyni, puree z białej fasoli (odcedzonej, mocno wypłukanej, w małej ilości).
(lekkostrawne źródła węglowodanów, błonnika i zdrowych tłuszczów; niski ładunek białkowy)

Podwieczorek
Kisiel z jabłek (bez dodatku cukru), 5 orzechów laskowych (namoczonych i obranych ze skórki).
(antyoksydanty, zdrowe tłuszcze, kontrolowany fosfor i potas)

Kolacja
Makaron pszenny z oliwą, gotowanym kabaczkiem i drobno pokrojonym ogórkiem bez skórki. Dodatek: pasta z kalafiora z dodatkiem oregano i koperku.
(proste, niskopotasowe warzywa, odpowiednie źródło energii, ograniczone białko)

Napój w ciągu dnia
Woda niskozmineralizowana (do 1 litra dziennie, zgodnie z zaleceniem nefrologa), napar z rumianku lub lipy (działanie uspokajające i przeciwzapalne).
(nawodnienie bez nadmiaru sodu, potasu i fosforu; ochrona układu nerwowego)

Dieta ta dostarcza ok. 1700–1800 kcal, zawiera niski poziom białka (30–40 g/dobę), ogranicza potas (<2000 mg), fosfor (<800 mg) i sód (<5 g). Produkty zostały dobrane tak, aby zminimalizować obciążenie nerek i jednocześnie wspierać funkcje poznawcze, nastrój oraz poziom energii.

Przykładowy jadłospis dla osoby z chorobą Alzheimera na diecie wątrobowej

Jadłospis łączy zasady diety MIND z wymogami diety wątrobowej. Unika tłuszczów nasyconych, cholesterolu, produktów ciężkostrawnych oraz cukru, a jednocześnie dostarcza przeciwutleniaczy, błonnika i lekkostrawnych źródeł białka roślinnego. Posiłki są łagodne, nieobciążające układu pokarmowego i wspierają regenerację wątroby oraz funkcje poznawcze.

Śniadanie
Kasza jaglana gotowana na wodzie z dodatkiem startego jabłka (bez skórki), łyżeczki cynamonu i garści borówek. Do tego herbata z rumianku.
(źródła błonnika, antyoksydantów i naturalnych polifenoli; brak tłuszczów nasyconych)

II śniadanie
Puree z gotowanej dyni z łyżeczką oliwy z oliwek i odrobiną mielonego imbiru. Do tego kromka pieczywa pszennego (niesmażonego, bez tłuszczu).
(lekkostrawne węglowodany, działanie przeciwzapalne i wspomagające trawienie)

Obiad
Zupa krem z marchwi i pietruszki z dodatkiem koperku. Drugie danie: ryż biały z gotowaną cukinią i puree z białej fasoli (niskotłuszczowe, dobrze ugotowane). Wszystko polane łyżeczką oliwy z oliwek.
(danie lekkie, łatwe do strawienia, wspierające detoksykację i neuroprotekcję)

Podwieczorek
Kompocik z gruszek (niesłodzony, gotowany, klarowny) + 2 migdały (obrane, namoczone).
(naturalne cukry, lekkostrawne tłuszcze nienasycone, bardzo niski indeks glikemiczny)

Kolacja
Kasza manna na wodzie z dodatkiem musu z pieczonego jabłka i łyżeczką siemienia lnianego. Do tego plaster gotowanej marchewki z natką pietruszki.
(łagodny, rozgrzewający posiłek wspierający układ trawienny i osłaniający śluzówkę jelit)

Napój w ciągu dnia
Napar z ostropestu plamistego (1 filiżanka dziennie), woda źródlana, napar z melisy na noc.
(działanie ochronne na hepatocyty, wsparcie procesów regeneracji wątroby i neuroregulacji)

Ten jadłospis zawiera ok. 1600–1800 kcal, z bardzo ograniczoną ilością tłuszczów nasyconych (<15 g), kontrolowaną ilością białka (ok. 40–50 g), wysoką zawartością błonnika rozpuszczalnego, antyoksydantów i ziół wspomagających pracę wątroby. Wszystkie produkty są gotowane lub duszone, bez smażenia i dodatku ciężkostrawnych przypraw.

Dlaczego przy Alzheimerze się chudnie?

Utrata masy ciała u osób z chorobą Alzheimera jest zjawiskiem częstym i postępującym – średnio 5–10% w ciągu roku. W początkowej fazie wynika z zaburzeń metabolicznych w mózgu, który przestaje efektywnie wykorzystywać glukozę jako źródło energii. Dochodzi też do zaniku apetytu wywołanego uszkodzeniem podwzgórza – ośrodka głodu i sytości. Chory nie czuje potrzeby jedzenia, nawet jeśli nie jadł od wielu godzin. Dodatkowo, osoby z demencją często tracą orientację w czasie i przestrzeni, zapominają o porze posiłku lub nie rozpoznają uczucia głodu jako sygnału fizjologicznego. W efekcie jadają nieregularnie, pomijają posiłki, jedzą zbyt mało lub całkowicie ignorują przygotowane dania.

Zaawansowana faza choroby przynosi kolejne problemy: trudności z przeżuwaniem i połykaniem, agnozja pokarmowa (nierozpoznawanie jedzenia), zaburzenia sensoryczne oraz brak koncentracji przy stole. Chorzy mogą nie wiedzieć, do czego służy widelec, mylić jedzenie z przedmiotem codziennego użytku albo odczuwać lęk przed jedzeniem, jeśli nie rozpoznają potraw lub osób karmiących. Często występuje też apatia, anhedonia i depresja, które tłumią zainteresowanie jedzeniem. Zmysły smaku i węchu są stępione – jedzenie przestaje smakować, nie pachnie znajomo, traci znaczenie emocjonalne. Zamiast zjeść posiłek, chory może odwracać głowę, zaciskać usta, odmawiać jedzenia, wypluwać pokarm lub chować go do policzka. W zaawansowanym stadium dochodzi do sarkopenii – szybkiego spadku masy mięśniowej – i ogólnego wyniszczenia, które nasilają utratę wagi mimo właściwej podaży kalorii.

Czy chory na Alzheimera może jeść słodycze?

Teoretycznie tak, ale z umiarem i rozsądkiem. Niewielka ilość słodkiego posiłku (np. ciasto domowej roboty raz na tydzień) nie wpłynie negatywnie na chorobę, a może poprawić samopoczucie chorego. Nadmiar cukru zwiększa jednak ryzyko infekcji, stanów zapalnych i pogarsza problemy poznawcze.

Zajmowanie się osobą z chorobą Alzheimera to coś więcej niż dbanie o wyposażenie pokoju, spokojne i bezpieczne otoczenie czy czułość w codziennych gestach. Poczucie bezpieczeństwa powinno zaczynać się również na talerzu – w tym, co znajome, lekkie, odżywcze i nieprzytłaczające. Każdy posiłek to okazja, by wspierać nie tylko ciało, ale i pamięć, uwagę oraz emocje – nawet wtedy, gdy słowa już milkną.

Źródła:

• MIND diet associated with reduced incidence of Alzheimer’s disease