Medycyna tradycyjna - europejska, chińska, ajurwedyjska
Medycyna naturalna

Medycyna tradycyjna – europejska, chińska, ajurwedyjska

Rośliny lecznicze, grzyby i naturalne preparaty lecznicze były wykorzystywane od wieków w tradycyjnych kulturach na całym świecie. Leki roślinne cały czas zajmują ważne miejsce w oficjalnym wykazie leków, choć przez jakiś czas wydawałoby się, że zostaną z niego usunięte. Naturalne preparaty stają się coraz bardziej popularne w rozwiniętych społecznościach i stanowią niedrogą alternatywę dla leków syntetycznych. W sklepach zielarskich i aptekach na całym świecie obserwuje się dynamiczny wzrost zainteresowania samoleczeniem, zdrowym trybem życia, ziołami i innymi lekami naturalnymi.

Produkty naturalne i ich pochodne stanowią ponad 50% wszystkich leków. Do najbardziej znanych substancji jest chociażby morfina, która została wyizolowana z maku lekarskiego. Również popularna aspiryna (kwas acetylosalicylowy) powstała w wyniku modyfikacji strukturalnej salicyny wyizolowanej z kory wierzby. Zgodnie ze spisem, który został opracowany na zlecenie Organizacji Narodów Zjednoczonych, na świecie jest ponad 35 000 roślin uznawanych za lecznicze. Jednak wiele z nich stosowanych jest w miejscowych tradycjach i ich działanie lecznicze nie zostało naukowo potwierdzone. Najbogatsze w rośliny zielarskie są tereny o ciepłym i gorącym klimacie. Z kolei najmniej ziół można znaleźć w obszarach podbiegunowych.

Medycyna europejska

Hipokrates (ok. 460-377 r. p.n.e) i Arystoteles (384-322 r. p.n.e.) uważani są za ojców tradycyjnej medycyny europejskiej. Jednak jako pierwszy zasady medycyny europejskiej zdefiniował Galen (130-200 r.), dlatego często nazywano ją medycyną galenową.

Leki syntetyczne w medycynie europejskiej

Na kształtowanie się lecznictwa europejskiego duży wpływ miała medycyna grecko-rzymska. Opierała się ona na przekonaniu, że świat składa się z 4 elementów – ziemi, powietrza, wody i ognia. Każdy z tych elementów miał przyporządkowany sobie „humor” powiązany z czterema życiowymi płynami ciała: krew, śluz (flegma), czarna żółć i żółta żółć. Humory wpływały na zdrowie i temperament. Na przywrócenie równowagi humorów, a co za tym idzie zdrowia,  wpływały między innymi określone rośliny. Medycyna europejska była zdominowana przez poglądy Greków przez ponad 2000 lat. Na kształtowanie się medycyny europejskiej miały też liczne wpływy regionalne, ludowe oraz opracowania i działalności osób zajmujących się medycyną i ziołami.

W krajach europejskich stale dodaje się nowe produkty lecznicze pochodzenia naturalnego z całego świata. Coraz częściej kładzie się nacisk na bezpieczeństwo i jakość leków naturalnych poprzez badania kliniczne i standaryzacje. Nowoczesne leki ziołowe produkowane przez przemysł farmaceutyczny często nie wykorzystują pełnego potencjału roślin leczniczych. Ekstrahowane związki nierzadko są bardzo silne i mogą mieć niepożądane skutki, które nie nastąpiłyby w przypadku użycia całej rośliny. Ponadto zwykle zadaniem współczesnych leków jest niwelowanie objawów choroby  a nie jej wyleczenie od podstaw. Niemniej w wielu krajach Europy zioła stanowią część życia codziennego. Herbatki ziołowe i mieszanki ziołowe są popularną metodą leczenia i wspomagania w wielu schorzeniach.

Tradycyjna medycyna chińska

Chińska medycyna tradycyjna (TCM – to międzynarodowy skrót od Traditional Chinese Medicine) jest jednym z najstarszych systemów medycznych. Pierwsze zapiski o chińskim ziołolecznictwie znajdują się w tekście legendarnego chińskiego cesarza i uczonego Shennonga (ok. 2800 r. p.n.e.).  Pierwszą osobą, która rozpowszechniła tradycyjną medycynę chińską w Europie był polski jezuita o. Michał Piotr Boym. Najpełniejszym źródłem recept preparatów chińskich jest Nowoczesna encyklopedia chińskiej materia medica wydanej w 1977 r. Opisuje ona niespełna 6000 leków, z których 4800 jest na bazie roślin.

Tradycyjne chińskie zioła w markecie w HongkonguW tradycyjnej medycynie chińskiej chorobę traktuje się jako przejaw dysfunkcji całego organizmu. TCM opiera się na teorii Yin i Yang, symbolizujące przeciwieństwa, które dopełniają się np. jasność i ciemność, gorąco i zimno, kobiecość i męskość. W tradycyjnej medycynie chińskiej istotną rolę odgrywa także teoria pięciu elementów (Wu Xing), która podobna jest do greckiej teorii czterech elementów i humorów. Pięć elementów to ziemia, metal, woda, drewno i ogień. Są one połączone z  głównymi organami ciała (odpowiednio śledziona, płuca, nerki, wątroba i serce), emocjami (zaduma, zmartwienie, strach, złość i radość), porami roku (późne lato, jesień, zima, wiosna i lato), klimatami (wilgotny, suchy, zimny, wietrzny i gorący), smakami (słodki, ostry, słony, kwaśny i gorzki) itd. Lekarstwa przyjmuje się, aby przywrócić równowagę między tymi elementami oraz nadać energii życiowej (Qi).

 

Chińskie zioła stosowane są zwykle jako mieszanki przygotowane według tradycyjnych przepisów. Pod pojęciem ziół w tradycyjnej medycynie chińskiej kryją się nie tylko rośliny lecznicze, ale także rozmaite minerały, owady i części innych zwierząt. Preparaty ziołowe stosowane są na równi z konwencjonalną medycyną zachodnią.  Wykorzystywane są przede wszystkim do leczenia chorób łagodniejszych oraz przewlekłych. Obecną popularność ziołolecznictwa zawdzięczamy niewątpliwie rozpowszechnieniu medycyny chińskiej na całym świecie. W samej TCM jest już ponad 5000 poznanych i przebadanych farmakologicznie roślin leczniczych.

Kampo – tradycyjna medycyna japońska

Kampo jest niezależnym systemem leczniczym, który wywodzi się z medycyny chińskiej. Istotą tradycyjnej medycyny japońskiej jest wzmocnienie organizmu za pomocą jego własnych sił witalnych.

Tradycyjne leki Kampo były przygotowywane w postaci odwarów, jednak obecnie najczęściej nadaje się im formę granulek rozpuszczalnych w ciepłej wodzie, a także bardziej nowoczesne formy tabletek, kapsułek czy drażetek.

Medycyna ajurwedyjska

Tradycyjna medycyna indyjska jest prawdopodobnie starszym systemem medycznym od tradycyjnej medycyny chińskiej. Jest ona zbiorem wskazówek mających pomóc w utrzymaniu równowagi i harmonii, które warunkują zdrowe i długie życie. Wiedza i mądrość na temat zdrowia i roślinach leczniczych przekazywało się w Indiach z pokolenia na pokolenie w pieśniach i poematach.

Pole nagietka lekarskiego w NiemczechTradycyjna medycyna Indii, tak jak w systemach leczniczych Chin, jest medycyną holistyczną – zajmuje się leczeniem całego człowieka a nie tylko pojedynczej choroby. Podobnie jak w medycynie galenowej i chińskiej, ajurweda opiera się na humorach (dosze) i wewnętrznych siłach życiowych (prany), które mają podtrzymać trawienie i sprawność umysłową. Bardzo ważną rolę w ziołolecznictwie odgrywają także smaki, które są połączone z wszystkimi aspektami zdrowia. Te smaki to słodki, kwaśny, słony, gorzki, ostry i cierpki. Leki ajurwedyjskie równoważą smaki, jednak w nadmiarze mogą wywoływać niepożądane skutki uboczne.

Podobnie jak w medycynie chińskiej w ajurwedzie stosuje się przede wszystkim mieszanki ziołowe, które mogą przybierać różne postacie: od tradycyjnych mieszanek zielnych po maści czy kapsułki. W tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej stosuje się około 800 ziół, lecz w samych Indiach wykorzystuje się nawet 2500 surowców roślinnych.

Oprócz ajurwedy w Indiach stosowane są także inne systemy lecznicze: Siddha, Amchi czy Unani. Jednak medycyna ajurwedyjska jest najbardziej popularnym i najważniejszym systemem. Ayurweda cieszy się coraz większym zainteresowaniem na Zachodzie, a tradycyjne rośliny lecznicze badane są według nowoczesnych kryteriów.

Inne systemy medyczne

Afryka stanowi kolebkę ludzkości, a afrykańska medycyna tradycyjna uważana jest za najstarszą. Duże różnice w kulturach i lokalnych praktykach leczniczych spowodowało, że medycyna afrykańska jest bardzo zróżnicowana. Niestety wiele afrykańskich systemów leczniczych zostało słabo opisanych. Afrykańska medycyna tradycyjna ma podejście holistyczne do leczenia i obejmuje zarówno ciało, jak i umysł.

Ogród ziołowy Uniwersytetu Bastyr w stanie WaszyngtonWiele dzisiejszych roślin uprawnych było udomowionych w kolebce cywilizacji, czyli na Bliskim Wschodzie. Babilończycy, Asyryjczycy czy Sumeryjczycy zapisywali lekarstwa ziołowe pismem klinowym na tabliczkach glinianych. Najstarsze pochodzą z IV i III tysiąclecia p.n.e.

Tradycyjna medycyna Ameryki Północnej podkreśla charakter fizyczny i duchowy choroby – podobnie, jak medycyna afrykańska. Rdzenni uzdrowiciele i szamani podczas ceremonii śpiewali, tańczyli i stosowali inne rytuały, mające na celu wypędzenie złych mocy. Wiele tradycyjnych leków ziołowych stanowiły podstawę Farmakopei Stanów Zjednoczonych.

Ameryka Środkowa i Południowa jest jedną z największych kolebek rolnictwa. Medycyna tradycyjna tego regionu charakteryzuje się wielokulturowością leczenia i różnorodnością roślin leczniczych. Nadal stosowane są tam tradycyjne indiańskie lekarstwa ziołowe. Systemy lecznicze tego regionu są słabo opisane. Jednak rosnące zainteresowanie roślinami leczniczymi Ameryki Środkowej i Południowej coraz częściej przekłada się na powstawanie nowych leków ziołowych.

Medycyna tradycyjna Australii i południowo-wschodniej Azji przeżywa odrodzenie. Badania nad roślinami leczniczymi tego regionu  przynoszą niejednokrotnie wyniki w postaci nowych leków roślinnych.

Obecnie widoczna jest na świecie tendencja do integracji różnych systemów leczniczych. Medycyna wschodnia i zachodnia próbują współdziałać, tworząc wspólne szpitale, kliniki czy uczelnie. Najwięcej takich jednostek powstaje w Stanach Zjednoczonych, Indiach i Australii.

Piśmiennictwo

  1. Błaszczyk T., Leczę ziołami chińskimi. Chińska materia medica, t. 1, Proherba, Hamm 2011.
  2. Fitoterapia i leki roślinne, red. E. Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak, J. Niedworak, PZWL, Warszawa 2014.
  3. Frawley D., Renade S., Ajurweda medycyną natury, tłum. A. Boniszewska, A-TI, Kraków 2013.
  4. Frohne D., Leksykon roślin leczniczych. Przewodnik naukowy, tłum. W. Palczewska, I. Zawada, MedPharm Polska, Wrocław 2010.
  5. Kajdański E., Medycyna chińska dla każdego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011.
  6. Kozłowki J. A., Wielgosz T., Cis J., Nowak G., Dawid-Pać R., Kuczyński S., Aszkiewicz E., Woźniak L., Zioła z apteki natury, Publicat, Poznań 2012.
  7. Ody P., Uzdrawiająca moc ziół, tłum. M. Garbarczyk, Multico, Warszawa 2008.
  8. Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut wydawniczy związków zawodowych, Warszawa 1987.
  9. Podbielkowski Z., Sudnik-Wójcikowska B., Słownik roślin użytkowych, PWRiL, Warszawa 2003.
  10. Quattrocchi U., CRC World dictionary of medicinal and poisonous plants, CRC Press, Boca Raton 2012.
  11. Wyk van B.E., Wink M., Rośliny lecznicze świata, tłum. I. Fecka, M. Gleńsk, A. Kowalczyk, D. Raj, S. Turek, M. Włodarczyk, MedPharm Polska, Wrocław 2008.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.